Melatonine en de hersenen: bescherming tegen veroudering en neurodegeneratieve ziekten

Melatonine staat vooral bekend als het slaaphormoon dat ons circadiaans ritme reguleert en zorgt voor een goede nachtrust. Maar dit veelzijdige hormoon heeft nog veel meer te bieden. Steeds meer onderzoek wijst uit dat melatonine ook een krachtige rol speelt in het beschermen van de hersenen, het vertragen van neurodegeneratieve ziekten zoals Alzheimer en Parkinson, en zelfs het bevorderen van cognitieve functies zoals geheugen en concentratie.

Dankzij zijn antioxidatieve en ontstekingsremmende eigenschappen fungeert melatonine als een natuurlijke beschermer tegen celschade in de hersenen. Hierdoor kan het bijdragen aan het behoud van een gezonde hersenfunctie, zelfs op oudere leeftijd. In dit artikel bekijken we uitgebreid hoe melatonine de hersenen ondersteunt, welke wetenschappelijke bevindingen dit onderbouwen en hoe het mogelijk ingezet kan worden bij hersen gerelateerde aandoeningen.

Neuroprotectie en anti-aging werking van melatonine

Eén van de meest indrukwekkende effecten van melatonine is zijn vermogen om hersenencellen te beschermen tegen beschadiging. Dit is bijzonder relevant voor ouderdomsgerelateerde aandoeningen zoals dementie, Alzheimer, Parkinson en multiple sclerose (MS). Dit doet melatonine als eerste door de mitochondriën te beschermen. Deze energiefabrieken van onze cellen zijn erg gevoelig voor oxidatieve stress, en als antioxidant verlaagt melatonine die schade . Melatonine beschermt deze celstructuren en voorkomt dat hersencellen te vroeg afsterven. Een tweede rol die melatonine kan spelen in het brein is als vertrager van veroudering van celstructuren in de zenuwen en hersencellen. Dit is wetenschappelijk beschreven en wordt voor een deel gerelateerd aan de antioxidantwerking maar er zijn ook andere mechanismen. Een van de mechanismen is dat melatonine de neurogenesestimuleert;  de vorming van nieuwe zenuwcellen. Dit helpt niet alleen bij herstel, maar ondersteunt ook de hersenplasticiteit (het vermogen van de hersenen om zich aan te passen).

Dit maakt melatonine een interessant hulpmiddel voor het behoud van een jeugdige hersenfunctie en een mogelijke beschermende factor tegen leeftijdsgerelateerde cognitieve achteruitgang.

Vermindering van neuro-inflammatie

Ontstekingen in de hersenen (neuro-inflammatie) spelen een sleutelrol bij veel neurologische aandoeningen. Denk aan multiple sclerose, Alzheimer, depressie en zelfs beroertes. Melatonine heeft krachtige ontstekingsremmende eigenschappen: Het voorkomt de activering van schadelijke ontstekingsreacties, het vermindert al bestaande ontstekingen in hersenweefsel, het kan de balans in het immuunsysteem herstellen, waardoor schade aan zenuwcellen wordt beperkt. Dankzij deze effecten kan melatonine bijdragen aan het beperken van progressie bij chronische hersenziekten die samenhangen met ontstekingsprocessen.

Verbetering van cognitieve functies en geheugen

Naast bescherming speelt melatonine ook een rol bij cognitieve prestaties zoals leren, concentratie en geheugen. Uit publicaties in onder andere Life Extension Magazine blijkt dat melatonine de geheugenfunctie bij gezonde volwassenen kan verbeteren. Bij patiënten met neurodegeneratieve ziekten wordt onderzocht of melatonine geheugenverlies kan vertragen of verminderen, de eerste resultaten zijn veelbelovend. Een mechanisme achter deze werking is in ieder geval dat melatonine  de synapsen in de hersenen beïnvloedt, waardoor de communicatie tussen zenuwcellen efficiënter verloopt. Dit maakt melatonine niet alleen interessant voor ouderen, maar ook voor jongere mensen die hun hersengezondheid willen optimaliseren.

Hersenplasticiteit en neurogenese

Een van de meest veelbelovende effecten van melatonine is zijn invloed op neuroplasticiteit, het vermogen van de hersenen om zich aan te passen, nieuwe verbindingen te maken en zich te herstellen na schade. Dit proces is onder andere van belang om te leren. Niet alleen op school of bij een cursus via je werk, maar ook je progressie als je tennist zijn hiervan afhankelijk. De volgende processen zijn te onderscheiden: Melatonine bevordert de groei van dendrieten en axonen, de uitlopers van zenuwcellen die cruciaal zijn voor communicatie in de hersenen, het stimuleert neurogenese, de aanmaak van nieuwe zenuwcellen in het volwassen brein (Dit proces is vaak verstoord bij aandoeningen zoals depressie, angst en stress), en onderzoek gepubliceerd door MDPI laat zien dat melatonine de flexibiliteit en aanpassingscapaciteit van de hersenen ondersteunt. Dankzij deze effecten kan melatonine bijdragen aan een betere mentale veerkracht en het herstel van hersenfuncties na beschadiging.

Mogelijke rol bij andere neurologische aandoeningen

Melatonine wordt niet alleen onderzocht bij Alzheimer en Parkinson, maar ook bij een breed scala aan andere neurologische aandoeningen:

• Downsyndroom: waar melatonine de oxidatieve stress en slaapstoornissen kan verminderen.
• Epilepsie: melatonine kan de frequentie van aanvallen verminderen bij sommige patiënten.
• Schizofrenie: er wordt gekeken naar de rol van melatonine in het verbeteren van slaap en het verminderen van cognitieve stoornissen.
• Amyotrofische laterale sclerose (ALS): voorlopige studies suggereren dat melatonine mogelijk de progressie van celschade vertraagt.
• Glucose- en insulinehuishouding: melatonine beïnvloedt ook de energiehuishouding in de hersenen, wat van belang is bij aandoeningen zoals diabetes-gerelateerde cognitieve problemen.

Hoewel deze bevindingen hoopgevend zijn, benadrukken onderzoekers – waaronder de National Institutes of Health (NIH) – dat meer grootschalige studies nodig zijn om deze toepassingen definitief te bevestigen. De eerste uitkomsten van onderzoek naar deze afwijkingen geeft in ieder geval aan dat melatonine voor de toekomst nog meer toepassingen zal krijgen.

Melatonine als natuurlijke beschermer van de hersenen

Melatonine is dus veel meer dan een middel om beter te slapen. Het is een krachtige neuroprotectieve stof die oxidatieve schade en ontstekingen in de hersenen tegengaat, de cognitieve functies ondersteunt en mogelijk de progressie van neurodegeneratieve ziekten vertraagt. Dankzij zijn rol in neuroplasticiteit en neurogenese draagt melatonine bij aan een flexibel, gezond en veerkrachtig brein.

Hoewel er nog meer onderzoek nodig is, tonen de huidige bevindingen duidelijk aan dat melatonine een veelbelovende bondgenoot kan zijn in de strijd tegen hersenveroudering en cognitieve achteruitgang. Voor iedereen die zijn hersengezondheid wil beschermen, kan melatonine (onder begeleiding van een professional) een waardevolle aanvulling zijn.